Wat is eenzaamheid?
De essentie van eenzaamheid is: een gevoel van gemis, leegte, of verlies dat ons beklemt. Hierop zijn variaties: de zes gezichten van eenzaamheid. In welke herken jij jezelf?
In de tweede helft van elke paragraaf geef ik je suggesties voor wat je kunt doen. Op het eind van het artikel heb ik nog een bonustip voor iedereen die dit leest.
1: Eenzaam in een relatie
Ik mis verbondenheid: ik ben niet alleen, maar mijn partner voelt niet meer vertrouwd…
Dit gebeurt vaker dan veel mensen kunnen geloven. Het ideale plaatje van de langdurige, wederzijds gelukkige relatie is vaak alleen maar een plaatje.
Het gevoel iets verloren te hebben zorgt voor een verdrietig soort eenzaamheid. Want aanvankelijk hadden jullie allebei dat gevoel jullie zielsverwant gevonden te hebben. Voortaan zou het leven “één groot samen” zijn. Dat blijkt dan ongemerkt te zijn verdampt. De eerste keer dat je het merkt, denk je misschien nog: dat komt wel weer terug. Maar hoe langer het duurt, hoe meer je beseft dat het verlies blijvend is.
De relatie nieuw leven inblazen
Of niet? Vaak proberen mensen nog hun relatie te “redden”. Ze gaan het gesprek aan, zoeken naar oplossingen. Vaker samen dingen doen, meer gesprekken, meer romantiek. Dit kan werken, maar let op: jullie zijn in de loop der tijd allebei veranderd. Wat ooit belangrijk voor jullie allebei was, is gaan verschuiven.
De relatie nieuw leven inblazen werkt alleen wanneer jullie ook allebei je persoonlijk ontwikkelen. Anders kom je binnen de kortste keren weer uit bij hetzelfde gemis van verbondenheid. Die persoonlijke ontwikkeling gaat over hoe je in het leven staat, en wat de relatie voor jou betekent. Veel communiceren hierover is belangrijk, maar geen garantie voor succes. Toch zul je merken dat je meer bereikt als je de moeite neemt, dan wanneer je bij de pakken neer gaat zitten.
2: Eenzaam met de feestdagen
Meestal is het wel te doen, mijn alleen-zijn. Maar met Kerst en Oud&Nieuw wordt het moeilijk…
Het lijkt erop dat jij feitelijk altijd eenzaam bent. Maar je sluit je af voor dat gevoel, dan doet het niet zo’n pijn. Alleen: met de feestdagen wordt dat lastig, want om je heen heeft iedereen het opeens over gezelligheid. Ze gaan jou misschien ook wel vragen stellen: “zeg, wat doe jij met de feestdagen?”. Goede kans dat je dat heel ongemakkelijk vindt. Terwijl er toch ook een goede kans bestaat dat mensen zich oprecht om jou bekommeren. Maar ja, op die manier heb je nog geen gezellige kerst
(We gaan het nu maar niet hebben over kerstdiners die in totale familie-ruzies eindigen…)
Als mijn analyse klopt, dan sluit jij je ogen voor je eigen eenzaamheid. Dat is goed te begrijpen, en het werkt. Dat weet ik uit eigen ervaring. Ik ervoer minder pijn toen ik mijn eigen eenzaamheid uit mijn gedachten wist te bannen. “Zo erg is dit niet, het hoort gewoon bij mij, ik ben niet zo sociaal aangelegd…”
Maar het is ook duidelijk dat ik mijzelf de vreugde van sociale contacten ontzegde. Want ik was heel bang voor meer teleurstelling, meer verlies, meer eenzaamheid dus.
De werkelijkheid onder ogen zien
Ik merkte dat ik vooral bang was voor meer eenzaamheid. Vervolgens heb ik mijzelf moedig op het onderwerp gestort. De tijd genomen om mij eens echt eenzaam te voelen. Het oude verdriet naar boven laten komen. Jarenlang had ik mij verscholen voor het monster “eenzaamheid”. Nu keek ik het recht in de ogen.
Toen bleek het goed te doen om alleen te zijn. Omdat ik ook beetje bij beetje leerde hoe ik sociale contacten kon aangaan, zonder daar van alles van te verwachten. Ik werd geleidelijk aan vrijer in het alleen-zijn én in het samen-zijn. De oude angsten zwakten af. De werkelijkheid was prima te leven, zonder steeds op mijn hoede te zijn. Of zonder steeds met oud verdriet en het gevoel van “er is iets mis met mij” rond te lopen.
Deze persoonlijke ontwikkeling gaf mij inspiratie voor de training De Eenzaamheid Voorbij. Daarover straks nog wat meer, want het blijkt een krachtige training voor de eerdere deelnemers.
3: Eenzaam, maar niet alleen
Ik ken zat mensen, maar ik ben voor niemand belangrijk; ik krijg geen respons van mensen die belangrijk voor mij zijn…
Feitelijk mis je erkenning van je bestaan. Dat is een heel groot gemis, want wij mensen hebben er grote behoefte aan: we willen gezien en gehoord worden. Niet per se bij grote drommen. Beroemd worden hoeft voor de meesten ook niet. Maar wel gezien door de mensen in onze omgeving.
Deze eenzaamheid maakt ons heel verloren, tot depressie aan toe. Omdat je tussen de mensen bent, kun je alleen maar denken dat het aan jou ligt. Gedachten als “kennelijk ben ik de moeite niet waard,” kunnen vat op je krijgen.
Belangrijker worden
Hier is het geheim: mensen zijn vooral met zichzelf bezig. Een grappige illustratie hiervan uit psychologisch onderzoek. Denk je dat mensen een gesprek mooi gebalanceerd vinden als ze allebei vijftig procent van de tijd aan het woord waren? Dat blijkt van niet! De meeste mensen vinden een gesprek pas in evenwicht als ze zelf driekwart van de tijd aan het woord waren, en de ander dus het grootste deel van de tijd naar hen luisterde.
De sleutel zit hier: dat jij je eigen behoefte aan erkenning én die van de ander kunt herkennen.
In mijn ervaring gebeurt er iets miraculeus als ik luister naar mensen. (Als coach maak ik het keer op keer mee.) Het eerste effect is dat ze zichzelf meer gaan waarderen – want ik bemoedig ze in het uiten van hun gedachten en gevoelens. Daardoor wordt hun zelfbeeld sterker. Vanuit dat sterkere zelfbeeld gaan ze zich meer op hun gemak voelen. En niet zelden ontdekken ze dan wat mijn bijdrage was, en gaan zij mij daarvoor erkennen.
Belangrijker worden begint dus met de ander belangrijk maken. Dit idee kan op zich al beangstigend werken. Daar kom ik op het eind van dit artikel op terug.
4: Ik ben bang om eenzaam te worden
Momenteel heb ik geen probleem, maar er gebeuren dingen in mijn leven en ik vrees dat ik ga vereenzamen…
De wetenschap toont het inderdaad aan: verandering van de leefsituatie is een belangrijke oorzaak voor vereenzaming. Dat gaat om verhuizing, verandering van werk, kinderen die het huis uit gaan, het overlijden van een dierbare… Elk van die veranderingen kunnen ons eenzaam maken.
Als we het zien aankomen, kan de angst voor eenzaamheid ons al aanvliegen. Die angst is voor het gevoel even zo beklemmend als een werkelijk beleefde eenzaamheid. Dat is logisch, want het is dezelfde emotie die we voelen, de emotie die hoort bij het verlies van verbinding.
Angst onder ogen
Probeer er niet aan te denken, zullen sommigen zeggen tegen zichzelf of tegen anderen. Maar zo werkt het niet bij iets wat ons angst aanjaagt. Het gevoel keert gedurig terug.
Daarom is er een omgekeerde benadering, en die zegt: zie je angst onder ogen. Realiseer je dat deze verwijst naar iets wat in jouw voorstelling, in jouw leven, van groot belang is. Neem aan dat het verlies onvermijdelijk is. Maar jouw emotie bij dat verlies kun je van binnenuit veranderen. Niet doordat je besluit: “ik wil dat niet meer voelen,” maar juist tegenovergesteld: “ik ben bereid dat te voelen, want ik ben daar sterk genoeg voor”.
5: Ik voel me af en toe eenzaam
Ik voel me alleen af en toe eenzaam: het gevoel ontstaat plotseling, kan heel heftig worden, en verdwijnt ook meestal weer snel…
Misschien neem je jouw eenzaamheid niet heel serieus. Toch vind ik jouw hier op deze pagina, en ik heb een vermoeden waarom. Omdat jij ook wel weet dat jij het gevoel van eenzaamheid de meeste tijd goed weet te onderdrukken. Het is er wel, maar tegelijk is er zo veel drukte en gezelligheid, dat je dat steeds genoeg afleiding geeft.
Van mijzelf herinner ik me dit uit de leeftijd tussen ongeveer 20 en 30 jaar. Ik had genoeg sociale activiteiten om me niet de hele tijd eenzaam te hoeven voelen. Ook was ik bedreven geworden in het negeren van mijn emoties. Volgens het idee: als ik er niet bij stil sta, gaan ze vanzelf weer weg. Dat is tegelijk waar, en niet waar. De emotie van het moment verdwijnt. Maar de onderliggende stemming van verdriet of tekort, blijft onverwerkt. Die duikt een andere keer weer even heftig op en doet mij twijfelen aan mijn bestaan.
Ruimte voor verdriet
Het heeft me nog vele jaren gekost. Uiteindelijk heb ik het pad naar binnen gevonden, en daar overheen lag oud verdriet uitgespreid. Er bestaat zoiets als “de moed der wanhoop”: als je geen uitweg meer weet, ga je uiteindelijk doen wat onplezierig is, omdat het onvermijdelijk is. Kennelijk was mijn levensdrang groter dan mijn angst om oud verdriet uit de weg te gaan.
Het water moest me hoog genoeg aan de lippen staan. Voor mij kwam dat moment toen mijn partner van 21 jaren mij wilde verlaten. Complete eerlijkheid met mijzelf en met mijn onvermogen en verlies.
6: Ik ben al lang alleen
Ik mis gezelschap: ik zou willen dat ik wat meer mensen zou zien en spreken, maar dat gebeurt maar niet, dus laat ik het nu maar zo
Als laatste van de zes gezichten noem ik dit klassieke beeld: iemand die vaak en al lang alleen leeft. Geen partner, geen familie, geen vrienden, geen collega’s van werk, geen contact met de buren… Het is een bekend plaatje, en het gebeurt maar al te vaak.
Deze vorm van eenzaamheid is soms de uitkomst van een jarenlang proces. Je leven raakt in het slop, en alles glipt je uit handen. Je sociale leven, je gezondheid, je financiële reserves. Uiteindelijk weet je ook niet meer hoe je tussen mensen moet gedragen. Je gaat nog wel naar de winkel, maar probeert niet op te vallen en met niemand contact te maken. “Laat mij maar…” Het lijkt wel alsof je levenslust binnenkort helemaal opgebrand is.
Bewustwording als sleutel
Er zijn programma’s en initiatieven van het buurthuis en van de gemeente. Voor sommige mensen werkt dit fantastisch goed: ze komen wat vaker hun huis uit, ze gaan weer mensen ontmoeten. Maar waar ligt dan de sleutel voor de vereenzaamde mens die niet meekomt naar buiten, die in stilte aan zijn of haar eenzaamheid blijf lijden?
Mijn antwoord is: bewustwording van het eigen lijden. Daar bedoel ik deze twee dingen mee:
1: Je moet kunnen zien dat je lijdt. Als je doet alsof dat niet zo is, dan kan er niets veranderen. Geloof maar niet dat het grote geluk vanzelf op een dag weer aan je deur staat.
2: Je moet kunnen zien dat jouw emoties heel “eigen” zijn. Dat wil zeggen: jij maakt zelf jouw emoties. Ze zijn niet automatisch, en ze komen ook niet van buiten jou. Als je iets anders wilt voelen, dan is dat in beginsel mogelijk. Het zal geen eenvoudige weg zijn. Je hebt het misschien al geprobeerd.
Als je deze twee dingen doorziet, heb je de eerste stappen gezet. Het wegduwen van de emotie betekent dat je er nooit van bevrijd zult worden.
Hoe nu verder?
Beschouw mijn suggesties als mogelijkheden om je “ademruimte” te vergroten. Je hoeft het niet allemaal “goed” te doen, als je je maar bewust bent van die ruimte.
We praten over een proces van bewustwording en ruimte bieden aan je emoties. Dat is afschrikwekkend. Tegelijk besef je dat het onvermijdelijk is. Het goede nieuws: er is geen reden om te geloven dat jij niet uit jouw eenzaamheid zou kunnen stappen. Misschien heb je gewoon nog niet de weg gevonden, en heb je steun aan iemand die eenzaamheid heeft overwonnen. Ja, ik heb het over mijzelf.
Bonustip
Om mensen te helpen om uit hun eenzaamheid te klimmen, heb ik de training De Eenzaamheid Voorbij ontwikkeld. De mensen die hebben deelgenomen zijn er enthousiast over. Als je meer wilt weten over die training en wat jij eraan zou hebben, stuur me dan een mailtje aan ton@verderinliefde.nl. Dan vertel ik je meer.